حواس انسان
حواس یکی از مهم‌ترین ابزارهای زندگی و بقا است. اهمیت حواس بر هیچ کسی پوشیده نیست. از کوچک‌ترین و کم انرژی‌ترین فعالیت مثل نگاه کردن به اطراف تا توانایی انجام یک فعالیت یادگیری نیازمند استفاده از حواس است.
همه ما با حواس پنج‌گانه بینایی، بویایی، لامسه، شنوایی و چشایی آشنا هستیم، اما علاوه بر این حواس پنج‌گانه، دو حس خیلی مهم دیگر نیز وجود دارند که در درک محیط به ما کمک می‌کنند. این حواس در ادامه توضیح داده شده‌اند:
• حس عمقی: در مفاصل و ماهیچه‌ها گیرنده‌هایی وجود دارند که مغز را از موقعیت اعضای بدن آگاه می‌کنند. این گیرنده‌ها با انجام حرکات فعال تحریک می‌شوند. حس عمقی به ما کمک می‌کند درک درستی از مفاصل و عضلات خود داشته باشیم.
• حس تعادل: گیرنده‌های حس تعادل در گوش داخلی قرار دارند و اطلاعات مربوط به حرکات بدن را ثبت می‌کنند و به مغز انتقال می‌دهند
اختلال حسی چیست؟
کودک دارای اختلال پردازش حسی در گیرنده‌های حسی خود مثل چشم، گوش، دهان و … مشکلی ندارد و چالش در پردازش حسی است.
اختلال حسی می‌تواند تنها در یکی از حس‌ها به وجود بیاید و کودک دچار کم حسی یا بیش حسی بشود.
کودک دارای کم حسی اطلاعات حسی را کم‌تر از اطلاعات واقعی درک می‌کند و به عبارتی دارای آستانه حسی بالا است. به این کودک جستجوگر حسی اطلاق می‌شود.
اما کودک دارای بیش حسی، اطلاعات حسی را بیشتر از چیزی که موجود است ادراک می کند
ممکن است کودکی در ادغام حواس مختلف دچار چالش باشد. مثلاً کودکی که در ادغام حس بینایی و عمقی ضعیف است و حرکت‌های غیرهدفمند و به عبارتی دست و پا چلفتی از خود نشان می‌دهد.
چه کودکانی به کاردرمانی حسی نیاز دارند؟
به طور کل کاردرمانی حسی در کودکان با اختلالات زیر کاربرد دارد:
- اختلال پردازش حسی
- اختلال یادگیری
- ADHD یا نقص توجه و بیش فعالی
- اختلال طیف اوتیسم
علائم اختلال حسی چیست؟
اختلال حسی نیازمند یک ارزیابی دقیق است که باید توسط متخصصان این حیطه انجام بگیرد. اما شما به عنوان یک پدر و مادر با مشاهده یک سری علائم می‌توانید احتمال وجود این اختلال را در کودک خود بررسی کنید که در صورت نیاز برای ارزیابی و مداخله دقیق به کاردرمانی حسی حرکتی مراجعه کنید.
اگر کودک شما دچار اختلال پردازش حس بینایی باشد، ممکن است….
- در گرفتن و پرتاب توپ دچار مشکل باشد.
- روشنایی و نور او را مضطرب کند.
- ارتباط چشمی نداشته باشد یا در آن ضعیف باشد.
- حرکات اضافه‌ای مثل لوچی، مالیدن مکرر چشم‌ها و چشمک زدن زیاد داشته باشد.
اگر کودک شما دچار اختلال پردازش حس شنوایی باشد، ممکن است….
- دچار کاهش شدید تمرکز در محیط‌های تقریباً پر سروصدا باشد.
- صداهای غیرطبیعی تولید کند.
- از شنیدن موسیقی دوری کند.
- با شنیدن صداهایی مثل رعد و برق از جا بپرد.
اگر کودک شما دچار اختلال پردازش حس لامسه باشد، ممکن است….
- از مسواک زدن، کوتاهی ناخن و پوشیدن جوراب بیزار باشد.
- نسبت به لباس خود حساس باشد.
- از لمس شدن دچار اضطراب شود.
- به بافت غذایی بسیار حساس باشد.
اگر کودک شما دچار اختلال پردازش حس چشایی و بویایی باشد، ممکن است….
- از امتحان کردن غذاهای جدید دوری کند.
- چیزهای غیرخوراکی را بو می‌کند.
- تنوع غذایی بسیار محدود داشته باشد.
- غذاهای پر ادویه را یا بسیار دوست دارد یا از آن‌ها متنفر باشد.
اگر کودک شما دچار اختلال پردازش حس عمقی و تعادل باشد، ممکن است….
- با ترس و اضطراب حرکت کند.
- رفتار دست و پا جلفتی داشته باشد.
- نیروی زیادی به اشیا وارد کند.
- خود را به طور عمد روی زمین بندازد.
کاردرمانی حسی حرکتی
بهترین و مؤثرترین درمان اختلالات حسی، کاردرمانی است. در ابتدا، ارزیابی اولیه در قالب تست‌های عملکردی، مشاهدات بالینی و مصاحبه با والدین انجام می‌گیرد. کاردرمانگر به ارزیابی پاسخ‌دهی سیستم‌های حسی و توانایی‌های یکپارچگی چندحسی می‌پردازد. سپس عوامل دیگری ازجمله دامنه حرکتی، قدرت، تون عضلانی، ثبات وضعیتی، الگوهای حرکتی و مهارت‌های برنامه‌ریزی حرکتی را بررسی می‌کند. درنهایت نیز با توجه به نتایج حاصل، درمان یکپارچگی حسی را آغاز می‌کند. درمان یکپارچگی حسی با توجه به سطح تحمل کودک، طرحی هوشمندانه فراهم می‌کند. بدین ترتیب کار درمانی حسی از کودکی به کودک دیگر کاملاً متفاوت خواهد بود و متناسب با نیازهای ویژه هر فرد انجام می‌گیرد. درمان یکپارچگی حسی معمولاً در محیطی مخصوص (اتاق حسی) انجام می‌شود که دارای وسایلی مانند تاب، نردبان، تخته پرش، تخته‌های چرخ‌دار، استخر توپ و … است. اما تمامی درمان‌های کاردرمانی نیز در اتاق حسی رخ نمی‌دهند. مداخلات منزل‌محور به کودک کمک می‌کنند در فضایی آشنا درمان شود. این مداخلات با استفاده از تحریکات مختلف به ارتقاء یادگیری و یکپارچگی حسی و افزایش سطح عملکرد کودک می‌پردازند.