لکنت زبان نوعی اختلال ارتباطی است که در آن گفتار طبیعی فرد مختل شده و نوعی اختلال گفتاری می باشد که باعث شده فرد هنگام تلاش برای صحبت کردن، صدا، هجا یا کلمات را تکرار، قطع یا طولانی نماید. گفتاردرمانی به افراد مبتلا به لکنت کمک می کند تا ارتباطات شفاهی، کلامی و اجتماعی خود را بهبود بخشند. گفتاردرمانگر با کودکان یا بزرگسالان مبتلا به لکنت کار نموده تا راه هایی را برای بهبود تکلم و کاهش تاثیرات لکنت روی زندگی آن ها بیابد. متخصص گفتاردرمانی توصیه می نماید برنامه گفتار درمانی ار سنین اولیه کودکی شروع گردد. اهداف این نوع توانبخشی شامل بهبود زبان گفتاری، یادگیری مهارت های غیر کلامی مانند نشانه ها یا حرکت ها و یادگیری برقراری ارتباط با استفاده از یک روش جایگزین (مانند عکس یا تکنولوژی) می باشد. در این مقاله به درمان لکنت زبان با گفتاردرمانی می پردازیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
لکنت زبان چیست؟
همانطور که گفته شد، لکنت زبان نوعی اختلال گفتاری – ارتباطی است که باعث بروز مشکلات مکرر در ارتباط با روانی گفتار می گردد. در صورت وجود لکنت زبان، شخص متوجه می شود که در گفتار او تکرار و توقف وجود دارد وجملات را به شکل طولانی بیان می کند. لکنت زبان اختلالی است که در کودکان ایجاد می شود اما امکان دارد که به دلایل مختلف در بزرگسالان نیز بروز کند. لکنت زبان به دلیل عدم اطلاع شخص از لغاتی که می خواهد بیان نماید ایجاد نمی شود. بلکه این اختلال به توانایی شخص در بیان گفتار و سخن گفتن مربوط می گردد. در اثر لکنت زبان بیان برخی از واژه ها یا صداها ممکن است دشوار باشد.
انواع لکنت زبان
ضربه روحی و فیزیکی، استعداد ژنتیکی و چندین بیماری تخریب کننده عصبی به لکنت زبان کمک می کنند. در حال حاضر، متخصصان چهار نوع مختلف لکنت را بر اساس علل احتمالی شرح داده اند که عبارتند از:
1- لکنت زبان در حین رشد
رایج ترین نوع لکنت زبان است که در اوایل کودکی آغاز می شود. زمانی که کودکان خردسال مهارت های گفتاری و زبانی جدیدی را به دست می آورند.
2- لکنت زبان عصبی
تغییرات ناگهانی در مسیرهای عصبی یا فعالیت های مرتبط با مراکز مغزی در فرآیند و رشد گفتار موجب لکنت عصبی می شوند. برای این نوع لکنت زبان هیچ محدودیت سنی خاصی وجود ندارد. لکنت عصبی در نتیجه سکته مغزی، ضربه مغزی، بیماری های نرودژنراتیو و یا تومورهای مغزی رخ می دهد.
3- لکنت زبان روانی
تشخیص لکنت روانی چالش برانگیز می باشد و ممکن است ناشی از ضربه و ناراحتی شدید احساسی باشد. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اضطراب شدید و یا افسردگی مزمن ممکن است به شکل لکنت زبان همراه با سایر علائم در نوجوانان و بزرگسالان ظاهر شود.
4- لکنت زبان ناشی از تحریک دارو
این نوع لکنت زبان در بزرگسالان مشاهده می شود. ممکن است ناشی از تغییر ناگهانی دارو یا میزان مصرف آن باشد. استفاده از داروی جدید یا حتی بالا بردن دوز داروی قبلی ممکن است باعث لکنت زبان در بزرگسالانی شود که سابقه اختلالات گفتاری ندارند. به طور معمول، بازگشت به دوز قبلی یا جایگزینی داروی جدید با داروی دیگر، لکنت ناشی از دارو را متوقف می کند.
علائم لکنت زبان
تکرار یکی از علائم شایع لکنت زبان به شمار می رود. در این حالت شخص یک واژه، صدا یا هجا را تکرار می کند. لکنت زبان باعث بروز توقف های مکرر در زمان سخن گفتن می شود. همچنین می تواند سبب بروز علائم قابل مشاهده جسمانی شامل چشمک زدن سریع، بروز تیک در صورت، فشرده کردن مشت، لرزش لب یا فک گردد. بروز احساساتی مانند استرس، هیجان یا مواردی مانند بی خوابی نیز می توانند موجب تشدید لکنت زبان شوند. گفتگو در مقابل جمع و صحبت کردن با تلفن نیز در بروز لکنت زبان موثر می باشند. علائم شایع لکنت زبان عبارتند از:
- بیان صداهایی مانند اممم یا اووو
- تنش عضلانی در صورت و بخش فوقانی (بالایی) بدن در زبان صحبت کردن
- بیان شکسته لغات یا توقف بین واژه ها
- سرخوردگی یا اجتناب از ارتباط چهره به چهره
- مکث قبل از شروع صحبت
- تغییر ترتیب یا جایگزینی کلمات در جمله
- مکث ناگهانی یا تردید قبل از شروع گفتگو
- مشکل در شروع یک جمله یا تلفظ صداهای خاص
علل اصلی لکنت زبان
لکنت زبان، زودهنگام شروع می شود و معمولا همزمان با دوره رشد زبانی کودک است. لکنت زبان یک اختلال در دوران کودکی می باشد. این اختلال به دلالیل مختلفی به وجود می آید که شایع ترین آن ها عبارتند از:
1- ژنتیک
لکنت زبان در خانواده ها منتقل می شود. کودکی که دارای خویشاوند خونی نزدیک با لکنت زبان می باشد ممکن است در بزرگسالی هم به لکنت ادامه دهد. ژن ها بر استعداد فرد برای لکنت زبان تاثیر می گذارند.
2- عوامل سلولی
طبق تحقیقات انجام شده، موش ها با کمبود آستروسیت ها (سلول های ستاره ای شکل) در بدن، صداهایی شبیه به لکنت زبان نشان می دهند. دانشمندان به رهبری دکتر درینا معتقد هستند افرادی که لکنت زبان دارند ممکن است در مقایسه با افرادی که لکنت زبان ندارند، تراکم آستروسیت های کمتری در بدن خود داشته باشند.
3- مغز و اعصاب
ژنتیک بر شبکه عصبی و فعالیت های فرد تاثیر می گذارد. افرادی که دارای لکنت زبان هستند در فعالیت های نیم کره راست و چپ مغز خود تفاوت های متمایزی دارند. نیم کره راست آن ها بیشتر از چپ فعال می باشد که ممکن است تا حدودی اختلال گفتاری آن ها را توضیح دهد.
4- تغییرات محیطی
کودکانی که از نظر ژنتیکی مستعد لکنت زبان هستند در نتیجه این تغییرات شانس بیشتری برای ایجاد اختلال در گفتار دارند. تغییرات محیطی ممکن است شامل مهاجرت به محله جدید و ناشناخته، از دست دادن دوستان، جدایی والدین یا آمدن خواهر و برادر جدید باشد.
5- استرس دوران کودکی
کودکانی که دارای اعضای خانواده دارای لکنت هستند بیشتر در معرض ابتلا به لکنت زبان در اثر استرس ناگهانی دوران کودکی می باشند. بسیاری از کودکان نیز شرایط بسیار استرس زایی را پشت سر می گذارند اما تاثیرات ماندگاری بر گفتار نشان نمی دهند.
نحوه درمان لکنت زبان
روش درمان لکنت زبان بسته به سن شخص و نیازهای ارتباطی او متفاوت می باشد. جهت تعیین روش مناسب درمان لکنت زبان در بزرگسالان یا کودکان باید به متخصص آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه شود. گروه های حمایتی جهت درمان لکنت زبان نیز در رفع این عارضه موثر می باشند. برای پیدا کردن روش های موثر جهت درمان لکنت زبان در بزرگسالان و کودکان، پزشکان از تصویر برداری مغز و آزمایش های ژنتیکی جهت ارزیابی اختلال لکنت زبان استفاده می کنند. روش های درمان لکنت زبان در بزرگسالان و کودکان شامل موارد زیر هستند:
1- تکنیک های مختلف گفتاردرمانی
تکنیک های تنفسی و آرام سازی، یادگیری صحبت کردن با سرعت آهسته و رفع مشکلات مرتبط با اضطراب از جمله روش های مورد استفاده توسط متخصص گفتاردرمانی برای درمان لکنت زبان در بزرگسالان و کودکان به شمار می روند.
2- مصرف دارو
در حال حاضر داروی مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) جهت درمان لکنت زبان وجود ندارد. ولی برخی از داروهایی که برای درمان عارضه های دیگر استفاده می شوند جهت بهبودی لکنت زبان نیز مورد استفاده قرار می گیرند. جهت دریافت راهنمایی و اطلاع از عوارض جانبی باید با متخصص گفتاردرمانی مشورت شود.
3- ابزار و تجهیزات پزشکی
از ابزار و تجهیزات مختلفی به منظور کمک در روند گفتار استفاده می شود. از جمله این ابزار و روش ها، تجهیزات قابل استفاده در گوش و یا استفاده از تحریک مغزی جهت کمک به برقراری ارتباط می باشند.
درمان لکنت زبان با گفتاردرمانی
گفتاردرمانی بهترین روش درمانی برای لکنت زبان در بزرگسالان و بهترین درمان بلند مدت برای لکنت زبان می باشد. این نوع توانبخشی به افراد مبتلا به لکنت زبان کمک می کند که ارتباطات شفاهی، کلامی و اجتماعی خود را بهبود بخشند. هدف کلی گفتاردرمانی این است که به فرد کمک کند تا بتواند به صورت مفیدتر و کارآمدتر ارتباط برقرار نماید. اهداف گفتاردرمانی شامل بهبود زبان گفتاری، یادگیری مهارت های غیرکلامی مانند نشانه ها یا حرکت ها و یادگیری برقراری ارتباط با استفاده از یک روش جایگزین (مانند عکس یا تکنولوژی) می باشد. یک برنامه گفتاردرمانی با ارزیابی یک آسیب شناس زبان – گفتار برای ارزیابی نقاط قوت و چالش های ارتباطی فرد شروع می شود.
گفتاردرمانگر یا متخصص گفتار درمانی می تواند به شما در یادگیری نحوه سرعت بخشیدن به کلمات خود، حذف وقفه و قطع آن کمک کند. یک متخصص می تواند به شما یاد دهد شرایطی که باعث لکنت زبان می شوند را چگونه مدیریت نمایید. شما می توانید تکنیک های اصلاح لکنت زبان و روان حرف زدن را یاد بگیرید و از آن ها در مکالمات روزانه خود استفاده کنید. بیمار می تواند از درمان روانشناسی برای کمک به هرگونه مشکلات عاطفی مرتبط با مشکلات گفتاری خود استفاده نماید. هر کودک مبتلا به لکنت بسته به چالش ها و توانایی های خاص خود نتیجه متفاوتی از برنامه گفتاردرمانی خواهد گرفت. مدت زمان درمان در گفتاردرمانی به بسیاری از عوامل مانند شدت مشکل، تکرار و انطباق درمان و هماهنگی کمک در خانه بستگی دارد.
گفتاردرمانی می تواند با خطر از دست دادن دریچه زمانی مهم بین تولد و سه سالگی همراه باشد که در این دوره مغز به بلوغ می رسد و یادگیری سریع انجام می شود. بنابراین توصیه می گردد برنامه گفتاردرمانی از سنین اولیه کودکی شروع شود.
سخن پایانی
مداخله زودهنگام برای کودکانی که لکنت زبان دارند مهم است که در نهایت بیشتر آن ها بر آن غلبه می کنند. با این وجود حدود 25 درصد در طول زندگی بزرگسالی خود لکنت را خواهند داشت. در حالی که درمانی برای لکنت زبان وجود ندارد، گفتاردرمانی می تواند به ویژه در کمک به افراد در کنترل گفتار خود موثر باشد. گفتاردرمانگر به افراد آموزش دهد که سرعت گفتار خود را کاهش دهند، هنگام لکنت توجه کنند، موقعیت هایی که لکنت در آن ها بدتر می شود را مدیریت نمایند و بر روی الگوی گفتاری روان کار کنند. طبق تحقیقات انجام شده، گفتاردرمانی در تهرانپارس بهترین درمان برای بزرگسالان و کودکانی است که لکنت زبان دارند و شواهد زیادی از کارآیی آن پشتیبانی می کنند.